Yanık

Yanık

  • Yanık,deri veya daha derin dokularda oluşan doku hasarıdır.
  • Yanık,aşırı sıcak,aşırı soğuk,elektrik çarpması,kimyasal maddeler ve radyasyon ile temas sonucu oluşabilir.
  • Yanıkların %70’i sıcak sıvılarla haşlanma şeklindedir.

YAN  YANIK1 YANIK2 YANIK3   YANIK8

  • Çocuk yanık hastalarının tedavisine uygun ilk yardım ile başlanılır.
  • Yanık hastalarının destek ve tedavisi zordur.Çocuk yanık hastalarında bu zorluklar daha fazladır.
  • Yüksek ısıyla temasta doku hasarı 40C’de başlar.
  • Sıcaklık yükseldikçe hasar şiddeti logaritmik olarak artar,yapısal proteinler geri dönüşümsüz olarak hasar görürler.
  • Yüksek ısıyla temas sonlandırıldıktan sonra bile ısıya bağlı hasar ve enflamatuvar yanıt 24 saatten uzun süre devam edebilir.

Deri
Deri vücudun en büyük organıdır ve 0.25-1.8 metrekare genişliğindedir.
Deri 3 katmandan oluşur.
Epidermis:En dış katmandır.Mikroorganizmaların girişine,su ve elektrolit kaybına karşı koruyucu görev yapar.
Dermis:Ortadaki katmandır.Dayanıklı bağ dokudan oluşur ve içerisinde kıl folikülleri,duyu cisimleri,ter ve yağ bezleri bulunur.
Subkütan doku:En içteki katmandır,derialtı yağ dokusu ve subkutan fasya gibi dokular vardır.
ciltyapisi

Yanık yaralarının değerlendirilmesi

  • Yanıklar,hasarın derinliğine göre derecelendirilir.
  • Derinliği belirleyen en önemli etkenler temas edilen maddenin sıcaklığı ve temas süresidir.
  • Yanığın derecelendirilmesi tıbbi bakımın planlanmasında,fonksiyonel ve kozmetik sonucun belirlenmesinde temel öneme sahiptir.
  • Çocukların cildinin inceliği nedeniyle,ilk değerlendirme sırasında yanığın derecelendirilmesi zor olabilir.
  • Yanık yaralanmasının ciddiyetinin esas belirleyenleri yanığın boyutları ve derinliği iken,hastanın yaşı,yanan vücut bölgesi,altta yatan hastalık ve yanık dışı yaralanmalar(düşme,duman altında kalmak gibi)  da önemlidir.

Birinci derece yanıklar

  • Sadece epidermis etkilenir.
  • Ağrı ve eritem ile karakterizedir.
  • Ağrı ödemle birlikte olur ve ödem arttıkça ağrıda artar.
  • Genellikle yanıktan 12-24 saat sonra ağrı azalmaya başlar.
  • Birinci derece yanıklar normal olarak bir hafta içinde iyileşir.
  • İyileşirken üstteki epidermis soyulur ve alttan yenisi gelir.
  • Bül oluşmaz.
  • Skar dokusu oluşmaz ve bölgesel yara bakımı yeterlidir.
  • İz bırakmadan iyileşir.
  • Enfeksiyon riski çok düşüktür.
  • Örnek:Bül oluşmamış hafif güneş yanığı ve sıcak su dökülmesi sonucu oluşan yanık.
    1.derece  first-degree-sunburn

İkinci derece yanıklar

  • İkinci derece yanıklarda,epidermisin tamamı ve dermisin bir bölümünü etkilenir.
  • Hasar dermise ilerlemiştir,fakat dermis tamamen yok olmamıştır.
  • Dermiste bulunan sinir uçları yanıktan etkilendiğinden hasta şiddetli ağrıdan yakınır.
  • Yanık bölgesindeki cilt kırmızı pembemsi renktedir ve üzerinde büller vardır.
  • Büller her hangi bir sebeble sıyrılmışsa plazma sızıntısı nedeniyle alttaki yüzey ıslak görünür. Bu yüzey kuru bırakılırsa ağrı artar.
  • Yüzeyel ve derin olarak iki alt gruba ayrılırlar.
  • Yüzeyel ikinci derece yanıklarda,epidermis ve dermisin üst tabakaları hasar görmüştür.
  • Yanık alanı ağrılı olup sıklıkla bül vardır.
  • Yüzeyel ikinci derece yanık alanları daha pembemsi, yumuşak ve iki parmak arasında tutulabilir (katlanabilir) özelliktedir.
  • Yanık yarası,yanık dokunun altında sağlam kalmış olan epidermal yapılardan epitelize olarak kendiliğinden 7-10 gün içinde iyileşir.
  • Derin ikinci derece yanıklarda,dermisin alt tabakalarına kadar hasar vardır ancak dermisin tamamı hasar görmemiştir.
  • Yüzeyel olanına göre daha soluk,alacalı ve ağrılıdır.
  • Dokunmakla kısmen daha serttir,deri iki parmak arasında kolaylıkla katlanamaz.
  • Yanık alanları zaman zaman daha koyu kırmızı renkte veya yer yer beyaz alanlar (mermerimsi) şeklinde alacalı görünümde olabilir.
  • Derin ikinci derece yanıklarda,yanık yüzeyi yüzeyel ikinci derece yanığa oranla daha kurudur.
  • Kıl folükülü ve ter bezlerindeki keratinositlerin reepitelizasyonu ile 2-4 haftada iyileşirler.
  • İyileşme tamamen zedelenmiş dermis miktarına bağlıdır.
  • Dermiste kayıp olduğu için sıklıkla ciddi skar bırakarak iyileşirler.
  • Özellikle fonksiyonel ve kozmetik olarak önemli bölgelerde eksizyon ve greftleme gerekebilir.
  • İkinci derece yanıklar ödem,iskemi ve enfeksiyon önlenemezse üçüncü dereceye ilerleyebilir.
  • Derin ikinci derece yanıkları üçüncü derece yanıklardan ayırmak zordur ve yakın izlem ile karar verilir.
  • Örnek:Haşlanma ve parlama sonucu oluşan yanıklar.
    2.derece   second  2.DE

Üçüncü derece yanıklar

  • Tam kat yanık olarak da ifade edilirler.
  • Cildin tüm katları yanıktan etkilenmiş ve harab olmuştur.
  • Epidermis ve dermisin tamamı canlılığını yitirmiştir.
  • Cilt kuru ve kösele gibidir.
  • Eritem yoktur.Renk olarak beyaz,siyah,koyu kırmızı renkte olabilir.
  • Diğer yanıklarda ortaya çıkan ağrı burada yoktur.
  • Eğer bül oluşmuşsa içi hemorajik(kanlı) sıvı ile doludur ve sınırları koyu kırmızı renktedir.
  • Çok küçük boyuttaki yanıklar(<2cm) kendiliğinden iyileşebilir.
  • Daha büyük yanıklar kendiliğinden iyileşmez ve erken dönemde eksizyon ve doku nakli gerekir.
  • Örnek: ateş,sıcak katılarla temas,batırma tarzı haşlanma,yüksek voltta elektrik çarpması.
    220px-8-day-old-3rd-degree-burn  3.de  3.DE  tumblr_inline_nb2pzq6F1c1ra50na

Vücut yüzey alanı hesaplaması

  • Yanığın değerlendirilmesinde en önemli basamak yanan vücut yüzeyi alanının hesaplanmasıdır.
  • Bu sayede hastanın acil tıbbi yönetimi,sıvı ihtiyacı,uygun merkeze yönlendirilmesi,enerji ihtiyacının karşılanması planlanır.
  • Yanık derinliği tayini genellikle klinik gözlemle yapılır.
  • Tecrübeli hekimler bile zaman zaman derinlik tayini yaparken yanılabilirler.
  • Yanığın görünümünde ilk 2-3 günde değişiklikler olur ve derinliğinin doğru olarak tanımlanması ilk 72 saatten önce oldukça zordur.
  • Tedavinin planı için ilk muayeneden sonra 48-72 saat kadar beklemek ve sonra yeniden değerlendirmek daha doğrudur.
  • Yanmış vücut alanının hesaplanması,ikinci ve üçüncü derece yanık alanlarının tüm vücut yüzey alanı ile oranlamasıyla hesaplanır.
  • En çok bilinen,kullanılan ve hızlı metot dokuzlar kuralıdır.
  • Sadece erişkinlerde kullanılan bu metoda göre baş %9,üst ekstremitelerin her biri % 9, alt ekstremitelerin her biri % 18, ekstremiteler ve baş hariç vucut ön yüz % 18, arka yüz % 18 ve perine % 1 olarak hesaplanır.
  • Çocuklarda baş ve boyun bölgesi tüm vucut yüzeyinin genellikle daha büyük bölümüne sahiptir. Alt ekstremiteler ise daha az oranda vucut yüzeyini oluştururlar. Bu nedenle bu kural 14 yaşın altında uygulanmaz.
  • Bu farklılıklar için “Lund ve Browder” kartı veya “Berkow” kartları geliştirilmiştir.
  • Bu kartlardan yararlanarak değişik yaş gruplarındaki farklılıklar dikkate alınarak yanık yüzeyi daha doğru hesaplanır.

Hastaneye yatırma endikasyonları
Çocuk yanıklarının büyük kısmı küçük yanıklardır ve ayaktan edilebilir.
Kabaca hastaların  %5’inin hastaneye yatması gerekir.

Yatış endikasyonları

  • Toplam yanık alanının 10 yaş altında(ve 50 yaş üstünde)  >%10’dan fazla,10yaş üstünde >%20’den fazla olması
  • %5’ten büyük üçüncü derece yanıklar
  • Yüz,el,ayak,genital bölge,perine ve büyük eklemleri kaplayan yanıklar
  • İnhalasyon yanıkları
  • Tüm elektrik ve yıldırım yanıkları
  • Tüm kimyasal yanıklar
  • Yanık ile beraber travma veya önemli bir hastalık olması
  • Hastanın sosyal ve emosyonel durumunun rehabilitasyon gerektirmesi
  • Çocuk istismarından ve ailenin ihmalinden şüphelenilmesi

İlk yardım ve hastane öncesi tedavi

  • İlk yapılması gereken yanma olayının durdurulmasıdır.
  • Kıyafetlerin alev alması durumunda koşmak yerine,kazazede yerde yuvarlanmalı, üzeri halı,battaniye ile sarılmalıdır.
  • Yanık kaynağı ortadan kaldırılır veya temas kesilir.
  • Aksesuarlar,yanmış veya sıcak su ile haşlanmış giysiler makasla kesilerek çıkarılır.
  • Kapalı alan yangınlarında karbonmonoksit zehirlenmesine karşı açık alana çıkarılır.
  • Yanık alanı ılık su ile yıkanılır.
  • Kimyasal yanıklar,radyasyon yanıkları,fosfor yanıkları gibi durumlarda hemen erken dönemde yanık yarası bolca su ile yıkanılır.
  • Eğer çeşitli asit tuzları ile yanık olmuşsa bunlar ilk once fırçalanır ve daha sonra bolca su ile yıkanır.
  • Fırçalanmadan su dökülürse tuzlar su ile birleşerek sıvı asitler oluşarak daha geniş alanlarda kimyasal yanık oluşturabilir.
  • Yıkama sırasında sağlam deriye temastan kaçınılır.
  • Kimyasal ajanı nötralize edilecek ajanlar kullanılmaz.(oluşabilecek yeni ısı ve artacak yanık hasarı nedeni ile)
  • Tüm yanık yaralarına soğutma uygulanmalıdır.
  • Soğutma sadece yanık bölgesine uygulanmalıdır. Aksi taktirde tüm vucudun soğutulması hastada hipotermiye neden olabilir.
  • Soğutmada buz ya da buzlu su kullanılmaz,aksi taktirde soğuğa bağlı daha fazla hasara yol açılabilir.
  • Soğutmanın bir başka yararı da ağrıyı azaltmasıdır.
  • Yanık yarasının soğutulması, yanmış cildin soğuk uygulama ile ilk 30 içinde soğutulmasıdır.
  • Ekstremite yanıklarında ekstremitenin akan soğuk çeşme suyuna 10-15 dakika süre ile tutulması ile olabileceği gibi, soğuk suda ıslatılmış kompreslerle de bu soğutma yapılabilir.
  • Vücudun geniş alanlarını tutan yanıklar için asla hasta duşa sokulmaz ya da geniş alanlara soğuk uygulaması yapılmaz.
        cuttingpants1   bucketa_1 burns 01 

    İlk 30 dakikada yapılan soğutma ile
    – Yanık bölgesine lökositlerin yapışması azalır.
    – Tromboksan yapımı ve buna bağlı mikrotrombüslerin oluşumu azalır.
    – Proteinlerin denaturasyonu azalır.
    – Histaminin salgılanması baskılanarak gelişecek ödem miktarı azalır.
    – Yanık nekrozu ve derinliği azalır.
    – Yanık yarasına perfüzyon artar.
    – Yara iyileşme süreci daha erken başlar.

Hafif yanıkların hastane dışı bakım ve tedavisi

  • Yanık yarası pansuman ve tedavisi yanığın derecesine göre değişir.
  • Vücut yanık alanı %10’dan düşük birinci ve ikinci derece yanıklar ayaktan tedavi edilebilir.
  • Prensip olarak tüm yanık yaraları kapalı olarak tedavi edilir.
  • Eğer yarada infeksiyon ya da kontaminasyon yoksa antibakteriyel özelliği olmayan yağlı materyallerle yara örtülebilir.
  • Bu materyallere genel olarak “tulle gres” veya tül gre” adı verilir.
  • Yağlı materyeller,pansuman değiştirilirken yağlı tabakanın üzerine konan gazlı bez ve pet gibi materyallerin yara yüzeyine yapışmasını engelleyerek yaraya zarar vermeden kalkmasını sağlamaktır.
  • Vazelin ve parafin emdirilmiş materyaller bu amaçla en çok tercih edilen emdirilmiş materyallerdir.
  • Eğer infeksiyon ya da kontaminasyon varsa antibakteriyel etkinliği olan  materyaller kullanılır.

tulle-gras-10cm10cm    052_mesitran_tulle_pouch_open_006_small    yanık    yannbactigras-back03a

  • Sadece birinci derece yanıklar veya yüzeyel ikinci derece küçük yüzey alanı olan yanıklar açık bırakılabilir.
  • Bu yanıklarda klasik pansumanlara ihtiyaç duyulmaz.
  • Yanık bölgesinin soğuk su ile soğutulması veya yanık bölgesine soğuk tatbik edilmesi yanık ödemini ve dolayısıyla da ağrıyı azaltır.
  • Semptomları azaltmak için etken maddesi  “Dexpanthenol %5”olan krem ve etken maddesi “Lidocain %5” olan pomad kullanılır.
  • Ağız yoluyla ağrı kesiciler verilebilir,antibiyotiğe ihtiyaç duyulmaz.
  • İkinci yada üçüncü derece yanıklarda analjezik, lokal topik antibiyotikli krem uygulaması ve tetanoz immunprofilaksisi yapılır.
  • İyileşme döneminde oluşan kaşıntılar için antihistaminiklerden yararlanılır.
    Yara tedavisinde en çok kullanılan topik antibiyotikler
    Etken maddeler ve piyasa adları
  • Gümüş sülfadiazine %1 (Silverdin, Silvaden krem)
    Mafenide Acetate (Sulfamylon krem)
    Nitrofurazon (Furacin, Furaderm, Furagen pom)
    Povidon Iyot %10 (Betadine pom)
    Bacitracin (Thiocilline pom)
    Polymyxin-B + Oxytetracycline (Polimisin, Terramycin pom)
    Triticum Vulgare Sulu ekstresi (Fitokrem)
  • Yara serum fizyolojik ile yıkanıp,temizlendikten sonra bu kremlerden birisi yara yüzeyine uygulanır.
  • Başlangıçta günde iki kez uygulanan bu kremler, iyileşme başlayınca günde bir kez ya da iki günde bire indirilerek devam edilir.
  • Büller patlatılmaz,basitrasin ve gümüş sülfadiazin krem ile örtülür.
  • Büller patladığında ölü dokular temizlenir.
  • Kuru ve kalın kabuk oluşturulduktan sonra yara sadece takip edilerek açık bırakılır.
  • Özellikle ikinci derece yanıklarda, enfeksiyon takibi yapılıp üçüncü derece yanığa ilerlememesi amaçlanır.
  • Derin ikinci derece ve üçüncü derece yanıklarda, eskar eksizyonu ve greftleme yapılır.

 

 

 

Şenel,E.Çocuk Yanıklarına Güncel Yaklaşım.http://www.samiulus.gov.tr/Cocuk_Sagligi_PDF/CocukYaniklarinaGuncelYaklasim.PDF(26 Kasım 2014)
Çetinkale,O.Yanık yaralanmaları.www.oguzcetinkale.com/hasta…/yanik-ve…/yanik-yarasi-tedavisi.html(26 Kasım 2014)