Kuduz   

• Kuduz,ölümcül viral bir hastalıktır.
• Vahşi ve evcil hayvanlar ile bulaşır.
• Hastalığının kuluçka süresi 3-8 haftadır.
• Ancak 4 gün kadar kısa,1 yıldan uzun kuluçka süreleri olan vakalarda vardır.
• Kuluçka süresi alınan virüs miktarına, etkenin virülansına, yaranın  beyin dokusuna yakınlığına ve yara bölgesindeki sinir dokusunun yapısına, yaranın büyüklüğüne, göre değişebilmektedir.
  
  Kuduz virusu kaynakları
• Evcil hayvanlar : Köpek,kedi,sığır,koyun,keçi,koyun,at,domuz,yaban kedisi
• Vahşi hayvanlar : Tilki,kurt,çakal,kokarca,gelincik,porsuk,rakun,geyik,maymun
• Kuduza bağlı ölümlerin %90’nunun kaynağı köpeklerdir.
• Kuduz virusuna karşı tüm sıcakkanlı hayvanlar ve insanlar duyarlıdır.
• Hayvanların hepsi kuduz virusüne aynı oranda hassas değildir.
• Kurt,tilki,çakal,yarasa en hassas gruptur.Ancak yarasalar kolay kolay kuduz olmaz.
• Yarasalar,hastalığı hayvan ve insanları ısırarak direkt olarak veya burun mukozalarındaki virüslerin,sekresyon ile yaşadıkları mağaraların tozuna karışması sonucu inhalasyon yolu ile bulaştırabilirler.
• Köpekler orta derecede hassas grupta yer alırlar.
• Fare,sincap,sıçan,hamster,kobay ve tavşan ısırıklarında insana kuduz geçişi gösterilememiştir.
• Kuş,yılan,akrep,kertenkele gibi hayvanlar tarafından ısırılanlarla,kuduz hayvanın etini,sütünü pişirdikten sonra tüketenler için temas sonrası koruyucu tedavi  uygulanmaz.

      
Bulaşmayı artıran faktörler

• Virusun hayvanın salyasında bulunması
• Yaranın derinliği
• Isırılma yeri(baş-boyun,eller)
• Isıran hayvanın cinsi
  En riskli temas vahşi bir hayvan tarafından baş-boyun bölgesinin ısırılmasıdır.
• Suşun virulansı
• Hastanın immunitesi

Bulaşma yolları

• Isırık,tırmalama
• Hastalık riski ısırma ile %40,tırmalama ile %1’dir.
• Açık yara,kesi ve müköz membranların tükürük,salya ve nöral doku ile teması
• İnhalasyon(enfekte yarasaların olduğu mağara)
• Kornea transplantasyonu
• İnsandan insana geçiş çok nadir bildirilmiştir.
• Kuduz bir hayvanı sevmek,hayvanın kan,idrar veya dışkısı ile temas etmek risk oluşturmamaktadır.

Temas sonrası korunma
1-    Isırılan bölgedeki yara bakımı
2-    Pasif bağışıklama
3-    Aşı ile aktif bağışıklama

          Isırılan bölgedeki yara bakımı

• Yara en kısa zamanda su ve sabunla temizlenir.Bu amaçla povidon-iodin solusyonu da kullanılabilir.
• Yaraya çok gerekli değilse dikiş atılmamalıdır.
• Çünkü ne kadar iyi temizlensede ,yarada kalmış virus çok ince sinir uçlarından vücuda girebilir.
• Tetanoz açısından korunma sağlanır,
• Enfeksiyon kontrolü açısından antibiyotikler başlanır.
  
  Pasif bağışıklama(İmmunglobulin uygulaması)
• İmmunglobulin mümkünse yaranın çevresine ve içine uygulanır.
• İmmunglobulin artarsa aşının uygulandığı ektremiteden farklı bir ekstremiteye IM olarak uygulanır.
• İnsan orjinli immunglobulin dozu (HRIG) her yaş grubu için 20IU/kg’dır.
• At orijinli immunglobulin dozu ise (ERIG) 40IU/kg’dır.
• HRIG,aşı ile aynı enjektör içinde ve ilk aşı dozu ile aynı bölgeye uygulanmamalıdır.
• Daha sonraki 5 doz aşı HRIG yapılan bölgeye uygulanabilir.
• Aşılama başlamış ancak HRIG uygulanmamışsa,7.güne kadar uygulanabilir.(7.gün dahil)
• 7.günden sonra aşıya karşı aktif antikor yanıtı oluşmaya başladığından HRIG yapılmamalıdır.
• İmmunglobulin uygulanmasındaki amaç,ısırılan kişiye anında,pasif olarak virusu nötralize edecek antikor sağlamaktır.
• Hipersensitivite gelişmesi çok nadir olduğundan,HRIG verilmeden önce test yapılmasına gerek yoktur.
• At kaynaklı kuduz immünglobülini (ERIG) ise test yapıldıktan sonra uygulanmalıdır.
• Ancak, test sonucu negatif olsa bile anafilaktik reaksiyonlar için adrenalin/epinefrin hazır bulundurulmalıdır.
• Adrenalin,erişkinler için binde birlik solüsyondan 0.5 ml, çocuklar için 0.01 ml/kg deri altı veya kas içi yapılır.
• Deri testi pozitif ise insan kaynaklı kuduz immünglobülini kullanılmalı veya uygulama öncesi kas içi olarak antihistaminik ve adrenalin yapılıp uygulama sonrası en az bir saat gözlem altında bulundurulmak şartıyla at kaynaklı kuduz immünglobülini verilebilir.
  Aktif bağışıklama(Aşılama)
• Aşılama deltoid ya da anterolateral uyluk bölgesine 1ml IM yapılır.
• Çocuk,erişkin ve hamilelerde aynı doz ve program uygulanır.
• Gluteal bölgeye yapılan aşılamada antikor cevabı yeterli oluşmadığından bu bölgeye aşı uygulanmaz.
• Aşılama 0,3,7,14 ve 28.günlerde yapılır.
• Isırılan gün 0. gün kabul edilir.
• Günümüzde uygulanan kuduz aşıları çok yüksek teknoloji ile hücre kültürlerinde üretilmekte olan inaktif aşılardır.
• Son derecede etkin ve güvenli olup,kuduza ait bir yan etki oluşmamaktadır.
• Aşılardan sonra nadiren aşı uygulanan yerde ağrı,kızarıklık,şişlik,ateş gibi genel aşı yan etkileri görülebilir.
• Kuduz aşılamasına,lokal veya hafif sistemik reaksiyonlar nedeniyle ara verilmemeli veya profilaksi sonlandırılmamalıdır
• Aşılama şemasına uygun olarak yapılan aşılama ile %100 korunma sağlanmaktadır.
• Aşı programındaki birkaç günlük gecikmeler önemli olmamakla beraber,daha uzun süreli gecikmelerin etkisi iyi bilinmemektedir.
• Önceden aşılanmış kimselere(son 2-3 yıl) temas sonrası biri en kısa sürede,diğeri 3.günde olacak şekilde 2 doz aşı uygulanır.
• Bu kişilere kuduz immunglobulini verilmemelidir.
• Çünkü verilen pasif antikorlar daha önce yapılan aşının beklenen etkisini azaltabilir.
• Koruyucu antikor düzeyine ilk aşıdan 7-14 gün sonra ulaşılır.
• İmmunglobulin bulunmayan durumlarda WHO önerisi ile 2-1-1 şeması uygulanmaktadır.
• 0.gün 2 doz,7 ve 21. günlerde birer doz olmak üzere toplam 4 doz uygulanır.

Kuduz riski olan temas durumunda yaklaşım
Vahşi hayvan
1-    Yara bakımı ve tetanoz profilaksisi
2-    Kuduz Ig
3-    Aşı uygulaması(0,3,7,14,28.gün)
4-    Hayvanın 10 gün içinde kuduz olmadığı kanıtlanırsa aşılamaya son verilir.
Kuduz hayvanın salyasında,semptomların ortaya çıkmasından 10 gün öncesine kadar virusun bulunabileceği kabul edilmektedir.Bu nedenle insanı ısıran bir hayvan 10 gün süre ile gözetimde tutulur.Hayvan kuduz ise bu sürede ölmektedir.

Evcil hayvan
Kaçmış veya öldürülmüş ise ;
1-    Yara bakımı ve tetanoz profilaksisi
2-    Kuduz Ig
3-    Aşı uygulaması(0,3,7,14,28.gün)

Aşılı evcil hayvan
1-    Yara bakımı ve tetanoz profilaksisi
2-    Kedi veya köpeğin izlemi
3-    10 günlük gözlem içinde ölürse
–       Kuduz Ig
–       Aşı uygulaması(0,3,7,14,28.gün)
–       Kuduz olmadığı kanıtlanırsa aşılamaya son verilir.

Aşısız evcil hayvan
1-    Yara bakımı ve tetanoz profilaksisi
2-    Kuduz Ig
3-    Aşı uygulaması(0,3,7,14,28.gün)
4-    Hayvanın 10 gün içinde kuduz olmadığı kanıtlanırsa aşılamaya son verilir.

Kuduz Korunma ve Kontrol Yönergesi.http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-15918/kuduz-korunma-ve-kontrol-yonergesi.html(25 Eylül2014)
Ünal,H.Kuduz Profilaksisi ve Tedavisi.http://www.infeksiyon.org/images/file_upload (25 Eylül 2014)
Hatipoğlu,Ç.A.Kuduz Hastalığı Klinik Yaklaşım.www.klimik.org.tr/tr/wp-content(25 Eylül 2014)