Besin Alerjilerine Yaklaşım

• Besin veya besin katkı maddelerine karşı vücutta oluşan anormal yanıtlara besin reaksiyonu ya da besin aşırı duyarlılığı denir.
• İmmunolojik yanıtlarla oluşan reaksiyonlara  besin alerjisi,
• Diğer yollarla oluşanlara reaksiyonlara alerjik olmayan besin aşırı duyarlılığı veya besin intoleransı denir.
• Besin alerjileri yaşamın ilk yıllarında sıktır.3 yaştan sonra sıklığı azalır.
• Çocuklarda görülme oranı %6-8’dir.
• Çocuklarda en sık alerji yapan besinler inek sütü ve yumurta başta olmak üzere buğday,fındık,soya,balık ve kabuklu deniz ürünleridir.

• Kabuklu deniz ürünleri daha çok büyük çocuklarda ve erişkinlerde ciddi besin reaksiyonlarına neden olurlar.
• Gıda katkı maddelerine karşı aşırı duyarlılık reaksiyonları ise nadiren gelişebilir.

Klinik bulgular

• Besin alerjileri IgE’ye bağlı ve IgE’ye bağlı olmayan reaksiyonlar olarak ayrılır.
• IgE’ye bağlı olanlar ani başlangıçlıdır.Belirti ve bulgular besin alındıktan sonraki dakikalar içinde,ilk 2 saat içinde ortaya çıkar.
  Ürtiker,anjiyoödem gibi sadece deri bulgıuları ile seyredebileceği gibi hayatı tehdit eden reaksiyonlar ve anafilaksi gelişebilir.
• IgE’ye bağlı olmayan alerjilerde semptomlar saatler,günler sonra başlar.
• Besin alerjilerinde birden fazla immun mekanizma rol alabilir.
• Her türlü besine karşı her türlü klinik tablo gelişebilir.

IgE’ye bağlı Reaksiyonlar
Anafilaksi
Ürtiker ve anjiyoödem
Oral alerji sendromu(OAS)

IgE ile birlikte non-IgE’ye bağlı immunolojik mekanizmaların beraber görüldüğü durumlar
Atopik dermatit
Eozinofilik gastrointestinal hastalıklar(eozinofilik özofajit,eozinofilik gastrit,eozinofilik gastroenterit)

IgE’ye bağlı olmayan reaksiyonlar
Besinsel proteinin tetiklediği proktit proktokolit
Besinsel proteinin tetiklediği enterit enterokolit
Heiner sendromu

Tanı

• Öykü :Şüphelenilen besinle semptomlar arasındaki ilişki sorgulanır.
• IgE’ye bağlı reaksiyonlar ani başlangıçlı olduğundan,genellikle ilk dakikalar içinde belirtilerini gösterirler.
• IgE’ye bağlı olmayan besin alerjilerinde bulgular genellikle 24 saatten sonra ortaya çıkar.
• Ailede atopi,atopik hastalık öyküsü ve birden fazla sistemi ilgilendiren belirti ve bulgular varlığında besin alerjisinden şüphelenilir.
• Tek bir sistemin tutulduğu kronik ürtiker veya astım gibi kronik seyirli hastalıkların etiyolojisinde besinler son derece nadirdir.
• Süt çocuklarında görülen orta ve ciddi seyirli atopik dermatit vakalarının yaklaşık 1/3’ünde neden besin alerjisidir.
• Günlük diyet listesi :Besinle semptomların ilişkisi açısından günlük diyet listesi tutmak tanıya yardımcı olabilir.
• Eliminasyon diyeti :Eliminasyon diyetini yapmak zordur.
• Eliminasyon diyetinin başarılı olabilmesi için doğru besinden şüphelenmiş olmak,çocuğa(ve/veya anne sütü veren anneye) kesin diyet yaptırmak,şüphelenilen besinden hiç yedirmemek ve aynı semptomlara yol açabilecek başka faktörleri dışlamak gerekir.
• Eliminasyon diyeti besin alerjisinden kuvvetle şüphelenildiğinde deneme amaçlı,kısa süreli(20 gün-1 ay) yapılmalı,seyri değerlendirilmeli ve bu arada çocuğun beslenmesinden çıkarılan besinin yerine protein,mineraller açısından uygun gıda takviyesi yapılmalıdır.
  Laboratuvar analizleri
   
  Deri Prick Testi(SPT)
• Deri prick testleri(SPT) kolay,pratik,güvenilir testlerdir.
• Her yaş grubunda uygulanabilir.
• 15-20 dakikada sonuç alınır.
• Doğru sonuçların alınabilmesi için alerj uzmanı tarafından yapılmalı ve yorumlanmalıdır.
• Ig E aracılığı ile oluşan besin alerjileri saptamada yardımcıdır.
• SPT tek başına besin alerjisi için tanı koydurucu değildir.
• Testin negatif olması %95 oranında besin alerjisi olmadığını gösterir.
• Testin pozitif olması ise o besine karşı %50 oranında besin alerjisi olduğunu düşündürür.
• Yani her pozitif deri prick testi çocukta şüphelenilen besinle IgE’ye bağlı reaksiyon geliştiğini göstermez.
• Testin pozitifliği 3 milimetreden geniş kabarıklık oluşmasıdır.
• Kabartının çapı ne kadar büyükse klinikten sorumlu alerjenin o olma olasılığı o kadar yüksektir.
• İki yaşından küçük çocuklarda süt,yumurta,yer fıstığı ile yapılan  testte kabartı çapı 8mm veya üstünde ise %95 oranında sorumlu besinin reaksiyona neden olduğu düşünülür.
  

  SPT’de prediktif değerler
  Besinler	2 yaş altı çocuklarda	2 yaş üstü çocuklarda
  Süt	≥6mm	≥8mm
  Yumurta	≥5mm	≥7mm
  Yer fıstığı	≥4mm	≥6mm

  Serumda Alerjene Spesifik Ig E Ölçümü

• Sensivitesi deri prick testine benzer.
• Duyarlılığı, özgüllüğü ve negatif prediktif değeri düşüktür.
• Spesifik Ig E düzeyi alerjik duyarlılığı gösterir,alerjinin olması gerekmez.
• Besine spesifik Ig E ölçümü RAST,CAP system FEIA  yöntemleri ile ölçülmektedir.
• RAST, radyonükleid ile işaretlenmiş anti-Ig E antikorları kullanılarak spesifik Ig E düzeyini kantitatif olarak değerlendiren bir testtir.
• Son yıllarda yerini belirleyici değeri daha yüksek olan 30 fluoroenzimeimmunoassay yöntemi
  olan CAP sistem FEIA yöntemine bırakmıştır.
  Endikasyonlar
• Sistemik anafilaksi gibi hayatı tehdit eden alerjik reaksiyon geçiren çocuklarda,
• Yaygın atopik dermatit nedeniyle sağlam deri alanı kalmamışsa,
• Çocukta belirgin dermatografizm varsa,
• Antihistaminik kesilemiyorsa spesifik IgE testleri tercih edilir.
     
  Patch testi
• Atopik dermatit,gastrointestinal alerjiler gibi hem IgE’ye bağlı hem de T-hücre aracıklı hücresel immun mekanizmaların birlikte olduğu besin alerjilerinde spesifik IgE testlerine ek olarak atopi yama(patch) testleri de tanıda yardımcıdır.
• Sırta uygulanan bu test,yapıldıktan 48-72 saat sonra değerlendirilir.
  
  Oral challenge testi(besin yükleme testi)
• Besin alerjilerinde altın standart tanı yöntemidir.
• Yoğun bakım şartları sağlanarak yapılır.
• Hayatı tehdit eden anafilaksi öyküsünde sorumlu besin belli ise yükleme testi yapılmaz.
• Testten 1-2 hafta önce şüphelenilen besin kesilir,antihistaminikler kullanılmaz.
• Eğer test negatif ise,yalancı negatifliği dışlamak için şüphelenilen besin gözetim altında yedirilir ve hasta  takip edilir.
  Endikasyonlar
• Laboratuvar testleri ve öykü ile şüpheli besin saptanamadığında,
• İnek sütü proteinlerine toleransın düzeyinin değerlendirilmesinde,inek sütü alerjisinin klinik takibinde,
• Atopik dermatit, eozinofilik özofajit gibi kronik hastalıklara besin alerjisini göstermek amacıyla,
• Çoklu besin alerjilerinde ve/veya subjektif semptomlar varlığında hastada inek sütü reaktivitesinin değerlendirilmesinde,
• Çapraz reaksiyon veren besinlerin değerlendirilmesinde(keçi sütü,sığır eti gibi),
• İşlenmiş besinlerin tolerans değerlendirilmesinde(Sığır etinin pişirilince tolere edilmesi gibi) yapılabilir.

Tedavi

• Alerjiye neden olan besinden kaçınılır.
• Özellikle eliminasyon diyeti IgE’ye bağlı reaksiyonların görüldüğü çocuklarda çok önemlidir.
• Çünkü alerjik reaksiyonların ne zaman fatal  olabileceğini öngörmek mümkün değildir.
• Ayrıca astımı ve IgE’ye bağlı besin alerjisi olan çocuklarda anafilaksinin fatal seyretme olasılığı daha yüksektir.
• Hazır besin tüketiminde etiketler dikkatle incelenmeli,reaksiyona neden olan protein adı araştırılmalıdır.
• Çocuğun üzerinde alerjiye neden olan besinin adının yazılı olduğu bir künye  bulundurulmalıdır.
• IgE’ye bağlı besin alerjisi olan çocukların yanlarında daima adrenalin kalemi(EpiPen/EpiPen Jr) bulundurulmalıdır.

• Ek olarak oral antihistaminik ve steroidin de bulundurulması önerilir.
• Yuva veya okul ilgilileri alerjik besin açısından bilgilendirilmelidir.
• Acil durumda yapılması gerekenleri gösteren bir liste okulda bulundurulmalıdır.
• Ayrıca,adrenalin kalemi,diğer ilaçların ne zaman ve ne şekilde kullanacağı ilgililere anlatılmalıdır.

Prognoz

• Besin alerjilerinde prognoz çoğunlukla iyidir.
• Çocukların %10-20’sinde besin alerjisi erişkin yaşa taşınır.
• İnek sütü alerjisi olan çocukların %90’nında 3-5 yaşa kadar tolerans gelişmektedir.
• Yumurta alerjisi daha ileri yaşlara kadar devam edebilir.

Tamay,Z.Çocuklarda Besin Alerjilerine Pratik Yaklaşım.(Ekim 2012)Klinik Tıp Pediatri Dergisi.Cilt:4.Sayı:5(5Aralık 2014)